Hepatitis A, B, C, D, E, G အသဲေရာင္ေရာဂါမ်ား

အသဲေရာင္ေစသည့္ (ဗိုင္းရပ္စ္) ပိုး ၆ မ်ဳိးရွိသည္။ A, B, C, D, E, G တို႔ျဖစ္ၾကသည္။ (ဗိုင္းရပ္စ္) ပိုးမွ ကူးသည့္ အျခား ေရာဂါမ်ားမွာ အေအးမိျခင္း၊ ေခြး႐ူးျပန္ျခင္း၊ အခ်ဳိ႕ေသာ ကင္ဆာေရာဂါမ်ား၊ ဦးေႏွာက္ အေျမႇးပါး ေရာင္ျခင္း၊ ေရယံု၊ ဝက္သက္ေရာဂါ၊ တုပ္ေကြး၊ ေရေၾကာက္ တို႔ျဖစ္ၾကသည္။
အသဲ၏အလုပ္မ်ား
1. အစာထဲက အဆီ၊ ဆီတို႔ကို အစာေျခေပးသည္၊
2. အား (အင္နာဂ်ီ) ကို သိုေလွာင္ထားသည္၊
3. အဆိပ္အေတာက္ကို ဖယ္ရွားပစ္သည္၊
4. (ဘိုင္းလ္) အစာေျခရည္ ထုတ္ေပးသည္၊
5. ကိုလက္စထေရာ၊ ေသြးခဲေစသည့္ ပစၥည္းမ်ား၊ ပ႐ိုတင္းမ်ား ထုတ္လုပ္ေပးသည္။

စမ္းသပ္ျခင္း
1. အသား (မ်က္လံုး၊ လက္သည္း၊ အေရျပား၊ ဆီး) ဝါျခင္း၊
2. အသဲႀကီးျခင္း၊
3. အသဲေနရာက နာျခင္း၊
4. LFT အသဲလုပ္ငန္းမ်ားအား စစ္ေသာအခါ (ဘီလီ႐ူဗင္) မ်ားေနသည္။

Hepatitis A အသဲေရာင္ ေအ = Viral Hepatitis/Infectious Hepatitis
ကူးစက္ေရာဂါျဖစ္သည္။ • (ဗိုင္းရပ္စ္) ပိုးမ်ားမွ ကူးသည္။ • အေသအေပ်ာက္ရွိသည္။ • ဇူလိုင္၊ ၾသဂုတ္၊ စက္တဘၤဘာ (၃) လ အထူး ဂ႐ုစိုက္ပါ။

ေရာဂါလကၡဏာမ်ား အားနည္းျခင္း ခံစားရသည္၊ မစားခ်င္၊ မေသာက္ခ်င္ ျဖစ္လာသည္၊ ဖ်ား၊ ခ်မ္း၊ ေခါင္းကိုက္၊ ပ်ဳိ႕၊ အန္၊ အသား (မ်က္လံုး၊ လက္သည္း၊ အေရျပား၊ ဆီး) ဝါလာသည္။ Jaundice ဟုေခၚသည္။ ျဖစ္ေစေသာ အျခားေရာဂါ အမ်ားအျပားလဲ ရွိသည္။ အသဲေရာင္သျဖင့္ ရင္ဘတ္ညာဘက္ေအာက္ပိုင္းေနရာ သို႔မဟုတ္ ဝမ္းဗိုက္ညာဘက္ အထက္ပိုင္းေနရာ၊ သို႔မဟုတ္ ရင္ေခါင္းေနရာက နာလာသည္။

ကာကြယ္ပံု - ပါးစပ္ထဲဝင္သည့္ (ေရ၊ ႏို႕၊ ေဖ်ာ္ရည္) တို႔ကို ပြက္သြားေအာင္ ႀကိဳ၍ေသာက္ပါ။ ေရသန္႔ေဆး (Chlorine tablet) ထည့္၍ သံုးပါ။ ပြက္သြားေအာင္ ႀကိဳမထားေသာေရႏွင့္ ေရသန္႔ေဆး ထည့္မထားေသာေရာ၊ ေရသန္႔ပုလင္းကေရ မဟုတ္ပါက မေသာက္ပါႏွင့္၊ • (အစားအစာ) တို႔ကို ပြက္ေအာင္ျပဳတ္၊ ေက်ာ္၊ ေပါင္း၊ ခ်က္ထားသည့္အစာကို ပူေႏြးေနစဥ္ စားပါ။ ခ်က္ျပဳတ္ၿပီးပါက ယင္ေကာင္ မနားေစရန္ ဖံုးအုပ္ထားပါ။ ယင္ေကာင္၏ ေျခေထာက္၌ ပိုးကပ္ပါလာႏိုင္သည္။ အျပင္းစာ၊ အျပင္ဆိုင္က ေရာင္းသည့္ အစာမ်ားကို သန္႔-မသန္႔ စစ္ေဆးၿပီးမွ စားပါ။ ျဖစ္ႏိုင္လွ်င္ မစားပါႏွင့္။ ေရာဂါရွိသူ ခ်က္ျပဳတ္ေက်ာ္ေလွာ္ ေဆးေၾကာသည္မွ ကူးစက္ႏိုင္သည္။ • Hepatitis A အသဲေရာင္အသားဝါေရာဂါ A ကာကြယ္ေဆး သည္ 95% ထိေရာက္သည္။

အျခားနည္းမ်ား • ေရေလာင္း အိမ္သာကိုသာ သံုးပါ။ မရွိပါက ယင္လံုအိမ္သာ သံုးပါ။ • ဆီးဝမ္းသြားၿပီးတိုင္း ဆပ္ျပာႏွင့္ လက္ေဆးပါ။ • အသီးအႏွံမ်ားကို မစားမီ ေရသန္႔သန္႔ျဖင့္ ေဆးပါ။ ဆားေရျဖင့္ ေဆးက ပိုေကာင္းသည္။

ကုသျခင္း • အနားယူပါ၊ • ေရ၊ အရည္မ်ားမ်ားေသာက္ပါ။ • လိုအပ္ပါက ေသြးထဲ သြင္းေပးပါ၊ • အဆီ၊ ဆီ ေလွ်ာ့စားပါ၊
• အရက္၊ မူးယစ္ေဆး၊ ေဆးလိပ္၊ ျပင္းသည့္ ေဆးဝါးမ်ား ေရွာင္ပါ။ • အသဲအားေဆး ေသာက္ပါ၊ ထိုးပါ၊

Hepatitis B Hepatitis B virus (HBV)
ဗိုင္းရပ္စ္ပိုးေၾကာင့္ ျဖစ္သည့္ ကူးစက္ေရာဂါအျပင္းစားျဖစ္သည္။ အသဲကင္ဆာ၊ အသည္းေျခာက္ ေရာဂါႏွင့္၊ အသဲအလုပ္ မလုပ္ေတာ့ျခင္းတို႔ကို ဆက္ျဖစ္ေစႏိုင္သည္။ HIV ကဲ့သို႔ ေသြး-ေဆးထိုးအပ္ မွတဆင့္၄င္း၊ ကိုယ္ကထြက္ေသာ အရည္မ်ားက၄င္း၊ မိခင္က ကေလးသို႔၄င္း၊ လိင္ဆက္ဆံျခင္းမွ၄င္း ကူးစက္ႏိုင္သည္။ သို႔ေသာ္ HIV ထက္ အဆ ၁ဝဝ ပို၍ ကူးေစသည္။ အခ်ဳိ႕မွာ လကၡဏာမ်ား ဆိုးေစကာမူ ေပ်ာက္ကင္း သြားသည္။ ကေလးမ်ားျဖစ္လွ်င္ ပိုဆိုးႏုိင္သည္။ ၆ လ ေအာက္ ရက္တိုႏွင့္ ၆ လအထက္ နာတာရွည္ ၂ မ်ဳိးျဖစ္ႏိုင္သည္။
Signs and symptoms ေရာဂါလကၡဏာမ်ား လကၡဏာ မေပၚဘဲ ပိုးရွိေနတတ္သည္။ ပိုးဝင္ၿပီး တလခြဲအၾကာ လကၡဏာမ်ား ေပၚမည္။ အစားပ်က္ျခင္း၊ ပ်ဳိ႕အန္ျခင္း၊ အားယုတ္ျခင္း၊ ဗိုက္ အသဲေနရာနာျခင္း၊ ဆီးအေရာင္ ရင့္ျခင္း၊ အသားဝါျခင္း၊ အဆစ္နာျခင္း၊ Hepatitis B surface antigen (HBsAg), Antibody to hepatitis B surface antigen (anti-HBs), Antibody to hepatitis B core antigen (anti-HBc) တို႔ကို စမ္းသပ္ျခင္းျဖင့္ ေရာဂါပိုးရွိ-မရွိ သိႏိုင္သည္။
ပိုးႏွင့္ေတြ႕သည္ဟု သံသယရွိပါက Hepatitis B immune globulin within 24 hours ႏွင့္ Hepatitis B vaccine x 3 doses ေဆးထိုးရမည္။ Interferon, Lamivudine (Epivir-HBV), Adefovir dipivoxil (Hepsera), Entecavir (Baraclude) ေဆးမ်ားေပးႏိုင္သည္။ Liver transplantation အသဲအစားထိုးျခင္း လုပ္ႏိုင္သည္။

Hepatitis C
(စီ) ပိုးသည္ လကၡဏာမေပၚဘဲ ပိုးရွိေနတတ္သည္။ Hepatitis C virus (HCV) ဗိုင္းရပ္စ္ပိုးေၾကာင့္ ျဖစ္သည့္ ကူးစက္ ေရာဂါ အျပင္းစား ျဖစ္သည္။ ဥပမာ အသဲကင္ဆာ၊ အသည္းေျခာက္ေရာဂါႏွင့္ အသဲအလုပ္မလုပ္ေတာ့ျခင္းတို႔ကို ဆက္ျဖစ္ ေစႏိုင္သည္။ လိင္မွတဆင့္ မကူးစက္၊ ေဆးထိုးအပ္ကတဆင့္ ကူးစက္သည္။ မိခင္မွ ကေလး ကူးသည္။ ကာကြယ္ေဆး မရွိေသး။ အစားပ်က္ျခင္း၊ ပ်ဳိ႕-အန္ျခင္း၊ အနည္းငယ္ အားယုတ္ျခင္း၊ ဗိုက္ အသဲေနရာ နာျခင္း၊ ဆီးအေရာင္ရင့္ျခင္း၊ အသားဝါျခင္း၊ အဆစ္နာျခင္း၊ တုပ္ေကြးလိုျဖစ္ျခင္း၊ ေသြးစစ္၍ သိႏိုင္သည္။ အခ်ဳိ႕က ေပ်ာက္သြားႏိုင္သည္။ အခ်ဳိ႕က နာတာရွည္ျဖစ္မည္။ Weekly injections of a drug called pegylated Interferon alfa combined with Ribavirin (Rebetol) BD ေဆးမ်ား ေပးႏိုင္သည္။ အသဲ အစားထိုးျခင္း လုပ္ႏိုင္သည္။

Hepatitis D
(HDV) သည္ လိင္-ေသြးမွတဆင့္ ကူးသည္။ (B) ပိုးရွိေနမွ (D) ပိုးကူးသည္။ အစားပ်က္ျခင္း၊ ပ်ဳိ႕-အန္ျခင္း၊ အားယုတ္ျခင္း၊ ဗိုက္ အသဲေနရာ နာျခင္း၊ ဆီးအေရာင္ရင့္ျခင္း၊ အသားဝါျခင္း၊ အဆစ္နာျခင္း၊ (B) ပိုး ကာကြယ္ေဆး ထိုးသင့္သည္။ Interferon-alfa ေဆးေပးျခင္း၊ အသဲအစားထိုးျခင္း လုပ္ေပးႏိုင္သည္။

Hepatitis E
နာတာရွည္မျဖစ္၊ (A) ကဲ့သို႔ အစား-ေရကတဆင့္ ကူးစက္သည္။ ကိုယ္၀န္ေဆာင္ေတြမွာ ၁၀-၂၀% ျဖစ္တတ္သည္။

အသဲေရာင္ေရာဂါမ်ား၏ ကူးစက္ပံုမ်ား၊
• (A) ႏွင့္ (E) တို႔သည္ (စအို) မွ ထြက္၍ (ပါးစပ္) သို႔ ဝင္သည့္ လမ္းေၾကာင္းက ကူးစက္သည္။
• (B) သည္ အတူေနျခင္း၊ လိင္လမ္းေၾကာင္း၊ ေသြး၊ ေဆးထိုးအပ္၊ ကေလးအား မိခင္တို႔မွတဆင့္ ကူးသည္။
• (C) သည္ ေဆးထိုးအပ္မွ ကူးသည္ကမ်ားသည္။
• (D) သည္ ထိေတြ႕ျခင္းႏွင့္ ေဆးထိုးအပ္တို႔မွ ကူးသည္။ (B) ရွိေနလွ်င္ ျဖစ္တတ္သည္။
• (စအို) မွထြက္၍ (ပါးစပ္) သို႔ဝင္သည့္ လမ္းေၾကာင္းက ကူးစက္သည့္ အျခားေရာဂါမ်ားမွာ ဝမ္းပ်က္ျခင္း၊
ဝမ္းကိုက္ျခင္း၊ ကာလဝမ္းေရာဂါ၊ အူေရာင္ငန္းဖ်ားေခၚ တိုက္ဖြိဳက္ (Typhoid) ေရာဂါ တို႔ျဖစ္ၾကသည္။

ေသြးစစ္လွ်င္ ေအာက္ပါတို႔ကိုစစ္သည္။
HBsAg
ေရာဂါပိုး၀င္ေနျပီ။ အစပိုင္းမွာသာေတြ႔ရသည္။ ၆ လေက်ာ္အထိေတြ႔ေနရလွ်င္ အသဲမွာ နာတာရွည္ျဖစ္ေနျပီ။

Anti-HBs
ကာကြယ္ေဆးထိုးျပီးသူ၊ HBsAg မရွိေတာ့ဘဲ၊ Anti-HBs ရွိေနသူသည္ နလံထလာသူ။ သူမ်ားကိုမကူး။ ခံႏိုင္ရည္ရွိသြားျပီ။

Anti-HBc
HBsAg ေတြ႔ျပီးေနာက္ ရွိလာသည္။ သူ႔ခ်ည္းမေတြ႔။ Acute hepatitis B ဘီပိုး၀င္ေနတာ မၾကာေသး။ ၃-၆လ ၾကာအထိ ရွိႏိုင္။ ဒိထက္လည္းၾကႏိုင္။ နာတာရွည္ျဖစ္ေနရာက ျပန္ထလာလွ်င္လည္းေတြ႔ႏိုင္။

HBeAg
HBsAg ေတြ႔ျပီးေနာက္ေတြ႔ရ။ ၃ လမကေတြ႔ရလွ်င္ chronic hepatitis B နာတာရွည္ဟုထင္ႏိုင္။

ကုသျခင္း
• အရက္၊ မူးယစ္ေဆး၊ ေဆးလိပ္၊ ျပင္းသည့္ ေဆးဝါးမ်ား ေရွာင္ပါ။
• အသဲအားေဆး ေသာက္ပါ၊ ထိုးပါ၊
• (B) ပိုးႏွင့္ ထိေတြ႕ရပါက Hepatitis B immune globulin injection ကို ၁၄ ရက္အတြင္း ထိုးပါ။ Hepatitis B ကာကြယ္ေဆး ၃ ခါထိုးပါ။
• (C ) ျဖစ္လွ်င္ (A) ၂ ခါ၊ (B) ၃ ခါ ကာကြယ္ေဆးမ်ား ထိုးပါ။
• (C) အတြက္ Pegylated Interferon and Ribavirin ေဆးေပးရသည္။