အစားအစာႏွင့္ ဓာတ္မတည့္ျခင္း

အစားအစာႏွင့္ ဓာတ္မတည့္ျခင္း ဆိုသည္မွာ အစားအစာႏွင့္ ဓာတ္မတည့္ျခင္း (Food Allergies) ဆိုတာဟာ အစား အစာ တစ္ခုစား လိုက္ၿပီး မၾကာခင္မွာ ျဖစ္ေပၚလာတဲ့ ခႏၶာကိုယ္ခုခံ အားစနစ္မွာ တံု႔ျပန္မႈ ျဖစ္ေပၚတဲ့ An immune system reaction တစ္ခုျဖစ္ပါတယ္။ အစား အစာႏွင့္ ဓာတ္မတည့္ျခင္း ျဖစ္ေပၚတဲ့အခါ လကၡဏာရပ္ေတြ အေနနဲ႔ ယားယံျခင္း၊ အင္ပ်ဥ္ထျခင္း၊ ေလျပြန္ ေရာင္ရမ္းျခင္း၊ပ်ိဳ႕အန္ျခင္း စသည္တို႔ ခံစားရႏိုင္ ပါတယ္။ အခ်ိဳ႕လူေတြမွာ ေဝဒနာ လကၡဏာရပ္ေတြ အ လြန္ျပင္းထန္စြာ ခံစားရၿပီး အသက္ ကိုေသေစႏိုင္တဲ့ Anaphyloxis လို႔ ေခၚတဲ့ ခုခံအားတံု႔ ျပန္မႈအထိ ခံစားရႏိုင္ပါ တယ္။ အသက္ ၅ ႏွစ္ေအာက္ ကေလးေတြရဲ႕ ၆-၈ ရာခိုင္ႏႈန္း နဲ႔အရြယ္ေရာက္ သူေတြရဲ႕ ၃-၄ ရာခိုင္ႏႈန္းေလာက္ ဟာ အစား အစာ ဓာတ္မတည့္ျခင္းကို ခံစားရေလ့ရွိတယ္။

အေမရိကန္ႏိုင္ငံ မွာ ကေလးေတြနဲ႔ လူပ်ိဳ အပ်ိဳေဖာ္ ဝင္စ အရြယ္ေတြ အစားအစာ ဓာတ္မတည့္ ျခင္းေၾကာင့္ Anaphyloxis ခံစားရၿပီး ေသဆံုးရမႈ ေတြဟာ အင္းဆက္ပိုးမႊား အကိုက္ခံရလို႔ ေသဆံုးရမႈ ေတြထက္ မ်ားျပား ေနပါတယ္။ အဲဒီေသဆံုးရမႈ ေတြရဲ႕ အမ်ားစု ကေတာ့ ေျမပဲနဲ႔ အခြံအမာ အေစ့အဆန္ ေတြကို ဓာတ္မတည့္ ျခင္းႏွင့္ အစားအစာ ဓာတ္မတည့္ ျခင္းေၾကာင့္ ျဖစ္ပြားတဲ့ ပန္းနာ ရင္က်ပ္ ေရာဂါ ခံစားရျခင္း တို႔ေၾကာင့္ ျဖစ္ပါတယ္။

ျဖစ္ပြားရသည့္ အေၾကာင္းရင္း

အစားအစာ ဓာတ္မတည့္မႈ ျဖစ္ပြားရျခင္း အေၾကာင္းရင္း ကေတာ့ ခႏၶာ ကိုယ္ရဲ႕ခုခံအား စနစ္ဟာ အစားအစာထဲက ဓာတ္ပစၥည္း တစ္မ်ိဳးကို အႏၲရာယ္ ရွိတဲ့ ပစၥည္းအျဖစ္ မွားယြင္းတံု႔ျပန္ တိုက္ခိုက္ျခင္း ေၾကာင့္ျဖစ္ပါတယ္။ ခႏၶာကိုယ္ ခုခံအားစနစ္ဟာ ပဋိပစၥည္း Antibody ျဖစ္တဲ့ IgE ကို ထုတ္ေပးၿပီး ဓာတ္မတည့္ မႈကို ျဖစ္ေစတဲ့ပစၥည္း (Allergen) ကို တိုက္ထုတ္ ေစတယ္။ ေနာက္တစ္ႀကိမ္ အဲဒီအစားအစာကို စားမိတဲ့ အခ်ိန္မွာ IgEက ဟစ္တမင္း လို႔ေခၚတဲ့ ဓာတုပစၥည္း ကို ထုတ္ေပးဖို႔ ခႏၶာကိုယ္ ခုခံအား စနစ္ကို အခ်က္ျပ ပါတယ္။ အဲဒီ ဟစ္တမင္း (Histamine) ဆိုေသာ ဓာတုပစၥည္းေၾကာင့္ အမ်ိဳးမ်ိဳးေသာ လကၡဏာရပ္ မ်ားကို ခံစားရျခင္း ျဖစ္ပါတယ္။

ဓာတ္မတည့္မႈ အမ်ားဆံုး ျဖစ္ပြားေစသည့္ အစားအစာမ်ား

ဓာတ္မတည့္ ျခင္းကို ျဖစ္ေစ ေအာင္ ေမာင္းခလုတ္ ျဖဳတ္ေပးႏိုင္တဲ့ ပ႐ိုတင္းမ်ားဟာ ေအာက္ပါ အစား အစာမ်ားထဲမွာ ပါဝင္ပါတယ္- – ေယာက္သြား၊ ခံုးေကာင္၊ ပုစြန္ တုတ္၊ ကင္းမြန္၊ ကဏန္း – ေျမပဲ – အပင္ႀကီးမွ သီးသည့္ အခြံမာ သစ္သီးအေစ့အဆန္ မ်ား – ငါး – ဥအမ်ိဳးမ်ိဳး ကေလးမ်ားတြင္ ဓာတ္မတည့္မႈ ပိုမိုျဖစ္ပြားေစသည့္ အစားအစာမ်ား – ဥအမ်ိဳးမ်ိဳး – ႏို႔ – ေျမပဲ – အခြံမာသီး အေစ့အဆန္မ်ား – ဂ်ံဳ မ်ိဳး႐ိုးထဲမွာ မိဘႏွစ္ပါးစလံုးက အစားအစာနဲ႔ ဓာတ္မတည့္ျခင္းျဖစ္ ပြားခဲ့ရင္ သားသမီးဟာ အစားအစာ နဲ႔ ဓာတ္မတည့္မႈ ပိုမိုခံစားရႏိုင္ပါ တယ္။ ဓာတ္မတည့္မႈ လကၡဏာမ်ား စတင္ခံစားရတဲ့ အခ်ိန္ဟာ ဓာတ္မတည့္ ေသာ အစားအစာ စတင္စားၿပီး မိနစ္ အနည္းငယ္ အတြင္းမွ အစာစားၿပီး ၂ နာရီခန္႔ အၾကာမွာ ျဖစ္ပါတယ္။ စားမိ တဲ့ ပမာဏအားျဖင့္ ဆိုလွ်င္လည္း အနည္းငယ္ စားမိသည္မွ စ၍ ခ်က္ျပဳတ္ သည့္ အနံ႔ကို ႐ွဴ႐ိႈက္မိလွ်င္ ေတာင္မွ ခံစားရႏိုင္ပါတယ္။ ဓာတ္မတည့္မႈကို စတင္ ခံစားရခ်ိန္မွာ ႏႈတ္ခမ္းတစ္ဝိုက္ မွာ ယားယံၿပီး အစာမ်ိဳ ခ်ျခင္းႏွင့္ အသက္႐ွဴျခင္း ခက္ခဲလာပါတယ္။ အစာအိမ္ထဲမွာ အဲဒီအစာကို ေျခဖ်က္ ေနစဥ္မွာ ပ်ိဳ႕အန္ျခင္း၊ ဝမ္းေလွ်ာျခင္း၊ ဗိုက္နာျခင္းမ်ား စတင္ ခံစားလာရပါ တယ္။ အဲဒီအခ်ိန္မွာ ၎ကို Food Intolerance နဲ႔ မွားယြင္းတတ္ပါတယ္။
Food allergles ရဲ႕အေတြ႕ ရမ်ားတဲ့ လကၡဏာမ်ားကေတာ့- – ႏႈတ္ခမ္း ထူအမ္းအမ္း ျဖစ္ျခင္း၊ ယားယံျခင္း၊ – အနီစက္၊ အဖုအပိမ့္၊ အယားဖု မ်ား၊ ႏွင္းခူ၊လွ်ာ၊ မ်က္ႏွာ၊ လည္ေခ်ာင္းႏွင့္ ခႏၶာကိုယ္ အျခားအစိတ္အပိုင္း မွာ ေရာင္ရမ္းျခင္း၊ – အသက္႐ွဴစဥ္ တရႊီရႊီျမည္ျခင္း၊ ႏွာေခါင္းပိတ္ျခင္း၊ အသက္႐ွဴရ ခက္ခဲျခင္း၊ – ဗိုက္နာျခင္း၊ ဝမ္းေလွ်ာျခင္း၊ ပ်ိဳ႕ အန္ျခင္း၊ – ေခါင္းမူးျခင္း၊ ေခါင္းကိုက္ျခင္း၊ အစားအစာ ဓာတ္မတည့္ျခင္း ျဖစ္တဲ့ ျပင္းထန္တဲ့ လကၡဏာရပ္ျဖစ္ တဲ့ Anaphylaxis ျဖစ္ေပၚခံစားရ လွ်င္ ႀကံဳေတြ႕ရေသာ လကၡဏာရပ္ မ်ားကေတာ့- – ေလျပြန္ က်ဥ္းေျမာင္းျခင္း၊အသက္ ႐ွဴက်ပ္ျခင္း၊ – လည္ေခ်ာင္းေယာင္ျခင္း သို႔မ ဟုတ္ လည္ေခ်ာင္းထဲတြင္ တစ္ ဆို႔ဆို႔ျဖစ္ၿပီး အသက္႐ွဴရ ခက္ခဲျခင္း၊ – ေသြးဖိအား အလြန္အမင္းက် ဆင္းၿပီး ေသြးလန္႔ျခင္း (Snock) – ေသြးခုန္ႏႈန္းျမန္ျခင္း၊ – ေခါင္းခ်ာခ်ာလည္ မူးျခင္း၊ ေခါင္းကိုက္ျခင္း၊ သတိလစ္ေမ့ေမ်ာ ျခင္း။ Anaphylaxis လကၡဏာရပ္ ေတြျဖစ္ပြားခဲ့ရင္ အေရးေပၚ ကုသမႈ ခံယူရပါမယ္။ မကုသရင္ သတိလစ္ ေမ့ေမ်ာေနျခင္း (Coma) နဲ႔ ေသဆံုး ျခင္းတို႔ ျဖစ္ႏိုင္ပါတယ္။

အစားအစာ ဓာတ္မတည့္မႈ အမ်ိဳးအစားမ်ား

(၁) ကာယေလ့က်င့္ခန္းနဲ႔အတူ ယွဥ္တြဲျဖစ္ေသာ ဓာတ္မတည့္ျခင္း (exerclse-Induced food allergy) အခ်ိဳ႕လူေတြဟာ အစားအစာ အခ်ိဳ႕ကိုစားၿပီး ကာယ ေလ့က်င့္ခန္း လုပ္တဲ့အခါ Food allergy ျဖစ္ပြား ေၾကာင္း ေတြ႕ရပါတယ္။ ေလ့က်င့္ ခန္းလုပ္လို႔ ခႏၶာကိုယ္ အပူခ်ိန္တက္ လာတာနဲ႔အမွ် ယားယံျခင္း၊ ေခါင္း ကိုက္ျခင္းမ်ား မွသည္ အင္ပ်ဥ္ထျခင္း၊ ပန္းနာရင္က်ပ္၊ ဝမ္းဗိုက္ပိုင္းဆိုင္ရာ ျပႆနာမ်ားႏွင့္ anaphylaxis ကိုပင္ ခံစားရတတ္ ပါတယ္။ ဒါကို အစား အစာႏွင့္ ကာယ ေလ့က်င့္ခန္းေၾကာင့္ ျဖစ္ေသာ ဓာတ္မတည့္မႈ (Food dependent,exercise-induced anaphylaxis(FDEIA)) လို႔ေခၚပါတယ္။ FDEIA ကို ဆယ္ေက်ာ္သက္ မ်ားနဲ႔ ငယ္ရြယ္တဲ့ အရြယ္ေရာက္ၿပီး သူမ်ား ခံစားရ တတ္ပါတယ္။ ကာယ ေလ့က်င့္ခန္း ေၾကာင့္ျဖစ္တဲ့ Food allergy ကို ကာကြယ္ရန္ကေတာ့ ရိုးရွင္းပါတယ္။ ကာယေလ့က်င့္ခန္း မလုပ္မီ အနည္းဆံုး ႏွစ္နာရီအတြင္း အစာမစားပါႏွင့္။ အထူးသျဖင့္ မိမိႏွင့္ ဓာတ္မတည့္ဟု ထင္ရေသာ အစာမ်ား မစားပါႏွင့္။

(၂) ပန္း၀တ္မႈန္ အစားအစာ ဓာတ္မတည့္မႈ လကၡဏာစု (Pollen food allergy syndrome) ပန္းဝတ္မႈန္ အစားအစာ ဓာတ္ မတည့္မႈ လကၡဏာစကို The oral allergy syndrome လို႔လည္းေခၚပါတယ္။ ဒါက ၾကက္ေျခခတ္ ဓာတ္ တံု႔ျပန္မႈ (Cross-reactivity) တစ္မ်ိဳး လည္း ျဖစ္ပါတယ္။ ဥပမာအားျဖင့္ ragweed ဒါမွမဟုတ္ blrlch လို႔ ေခၚတဲ့ ပန္းကို ဓာတ္မတည့္တဲ့သူ ဟာ အဲဒီပန္းေတြ ဝတ္မႈန္ကူးတဲ့ ရာသီ မွာ သီးတဲ့ ဖရဲသီးမဟုတ္ ပန္းသီးကို စားတဲ့အခါ အလားတူ ဓာတ္မတည့္ မႈ လကၡဏာရပ္ ေတြကို ခံစားရျခင္း ျဖစ္ပါတယ္။ ေရာင္ရမ္းယားယံျခင္း စတင္မႈဟာ အလြန္လ်င္ျမန္ၿပီး ႏႈတ္ ခမ္းနဲ႔ လည္ေခ်ာင္းမွာ ထူအမ္းလာ ကာ အသီးကို ဆက္ၿပီးစားလို႔ မရေတာ့ ပါဘူး။ ဓာတ္မတည့္ျခင္းကို ျဖစ္ပြား ေစတဲ့ ပန္းဝတ္မႈန္ထဲက ပ႐ိုတင္းဓာတ္ နဲ႔ အစားအစာထဲမွာ ပါဝင္တဲ့ ပ႐ိုတင္း ႏွစ္ခုရဲ႕ ဖြဲ႕စည္းပံု တူညီေနမႈေၾကာင့္ ျဖစ္ပါတယ္။ ပန္းဝတ္မႈန္နဲ႔ ဓာတ္မ တည့္သူေတြရဲ႕ ၅၀ ရာခိုင္ႏႈန္းေက်ာ္ ဟာ ဒီအစားအစာ ဓာတ္မတည့္မႈလကၡ ဏာေတြကို ခံစားရတာကို ေတြ႕ရပါ တယ္။ ခ်က္ျပဳတ္ထားတဲ့ သစ္သီးမ်ား နဲ႔ ဟင္းသီးဟင္းရြက္ မ်ားမွာေတာ့ ဒီ လကၡဏာရပ္မ်ား မျဖစ္ေပၚေစပါဘူး။ ျဖစ္ေပၚခံစားရတဲ့ လကၡဏာရပ္မ်ား ဟာ မိနစ္ပိုင္းၾကာလွ်င္ ေပ်ာက္သြား ေလ့ရွိၿပီး ၁၀ ရာခိုင္ႏႈန္းေလာက္ ကသာ ခႏၶာကိုယ္တြင္း စနစ္မွာ ပ်ံ႔ႏွံ႔ေရာက္ရွိ ခံစားရပါတယ္။ ၂-၇ ရာခိုင္ႏႈန္း ေလာက္ကသာ ေသြးလန္႔ျခင္း (anaphylatic shock) ျဖစ္ပြားပါ တယ္။ အပင္ႀကီးေတြက သီးတဲ့ အခြံမာ သစ္သီးအဆန္နဲ႔ ေျမပဲတို႔ကေတာ့ ပိုၿပီး ျပင္းထန္တဲ့ ဓာတ္မတည့္မႈေတြ ကို ခံစားရ ေစပါတယ္။